İnsanoğlunun inşa ettiği düşünce yapısı, kurmuş olduğu ortak medeniyet birçok farklı unsurun bir araya gelmesi ve etkileşimi ile meydana gelmiştir. Öyle ki, bazen bir savaş, bazen bir kitap, bazen bir insan, bazen de bir kavram düşünce dünyamızın seyrini değiştirmiştir. Bu noktada felsefenin seyrine hayli tesirleri bulunan filozoflar, altın orta kavramı ile ahlâk düşüncesine derinden etki etmiş ve kaybolması zor izler bırakmıştır.

Altın orta bir diğer deyişle doğru orta, insanın eylemlerinde eksiklik ve fazlalıktan uzak durması, uçlardan uzaklaşıp orta hali bulmasına karşılık gelmektedir. Yani altın orta, ifrat ve tefritten uzaklaşıp itidali gözetmek ve ona göre hareket etmek demektir. Peygamber Efendimiz “İşlerin en hayırlısı orta olanıdır.” buyurarak bütün işlerde aşırılıktan sakınmamızı emretmektedir. Bu emir gerek din gerekse dünya işlerinin tamamı için geçerlidir. Çünkü orta olmak iyi iken, uçlarda yer almak kötü bir iştir. Örneğin savurganlık ve cimrilik kötüdür ancak bu iki eylemin ortası olan cömertlik iyidir; cüretkâr olmak ile pısırıklık kötüdür ancak cesaret iyidir.

Her birimizin insan olarak eylemlerini doğru ortaya göre belirlemesi kolay olmasa gerek. Çünkü insan bir makine ya da duyguları olmayan her hangi bir varlık değildir. Hazları, öfkeleri, sevmeleri, nefretleri ve daha birçok duyguyu kendi dünyasında barındıran bir varlıktır. Hâlihazırda bu duyguları kontrol edecek ve böylelikle davranışlarımızı dengeli ve ölçülü kılacak bir mekanizmaya ihtiyaç var ki, bu akıldan başka bir şey değildir. Faydalıyı ve zararlıyı, iyiyi ve kötüyü anlayabilen akıl, ölçülü olma söz konusu olduğu zaman yönlendirici, yerine göre de kontrol edici bir işlev görmektedir. Bu sayede insanın aşırılık ve noksanlıktan uzak durması mümkün hâle gelmektedir.

Eylemlerimizin ölçülü olması bizi ahlâka, ahlâklı olma ise erdeme ulaştırır. Davranışlarda itidalli olmak ahlâklı olmak, ahlâklı olmak ise erdemli olmaktır diyebiliriz. Şüphesiz her işte orta yolu takip etmek, aşırılığa kaçmamak konusunda bize en güzel örnek olan Peygamber Efendimiz bu anlayış çerçevesinde bize birçok erdemden söz etmektedir. Cömertlik, dürüstlük, aklı başındalık, yiğitlik, cesaret, şakadan anlarlık bu erdemlerden sadece birkaç tanesidir. Bu erdemler içerisinde adaletin hususi bir yeri vardır. Kur’ân-ı Kerîm’de İslâm toplumunun bir niteliği olarak geçen “vasat (orta) ümmet” tâbirindeki vasat (orta) kelimesi de bütün müfessirlerce “adâlet” manasında anlaşılmıştır. Bireyin gerçek anlamda diğer erdemlere sahip olması için adaletli olması gereklidir. Aynı durum toplumlar için de geçerlidir. Sözgelimi adalet sahibi olmayan bir insanın dürüst ve aklı başında davranması pek mümkün değildir.

Hayatı orta yolu temsil eden Peygamber Efendimizin çizdiği çerçevede bahsettiğimiz doğru orta ya da ölçülü olma hali değindiğimiz üzere itidalli olmak demektir. İnsanın eylemlerinde itidalli olması, ifrat ve tefritten uzak durması dinimizin en önemli hususlarından biridir. Örneğin, İslam yardımlaşmayı bir sorumluluk olarak insana yüklemiştir. Bu erdemin yerine getirilmesi için zekât ibadeti farz kılınmış, sadaka ve infak ise imkânlar dâhilinde müminlere tavsiye edilmiştir. Ancak İslam, infakta bulunurken eli sıkı olmayı yerdiği gibi aşırıya kaçıp başkasına muhtaç hale gelecek bir yardımlaşmayı da hoş görmemiştir.

En nihayetinde düşünüldüğünde ölçülü olmak hayatı yaşanılır kılmak demektir. Her ne olursa olsun uçlarda yaşamak duruma göre felaketlere, sorunlara sebep olabilir. Bunun önüne geçebilmek adına her davranışımızın, eylemlerimizin sınırlarını belirlemek zorundayız. Aksi halde sınırları belirlenmeyen her eylemin, bizi gayri ahlaki tutumlara itmesi riski doğacaktır ve sorumluluklarımızı ihmal etmemiz kaçınılmaz hâle getirecektir. Buradan hareketle ölçülü davranış sahibi olmanın bir tercih değil insanî bir sorumluluk olduğunu, ölçülü olmanın gerek bireysel gerekse toplumsal anlamda düzenin ve huzurun ön şartlarından biri olduğunu kabul etmeliyiz.