Klasik koşullanma yoluyla öğrenme kuramı Ivan Pavlov’un yaptığı araştırmalara dayanır. Yine onun ortaya attığı “bağ kurma” yöntemiyle olaylar ve nesneler arasında bağ kurulur. Pavlov, köpekler üzerinde yaptığı deneyde bu yolu izlemiştir. Yaptığı deneyde, bir eliyle köpeğine et verirken öbür eliyle de bir zili çalar. Köpek başta bunu anlamaz, çünkü eti yemekten başka bir şeyle ilgilenmiyordur. Fakat birkaç defadan sonra köpek, ne zaman zil çalsa -arkasından et gelmese dahi- tepki verir.

Pavlov, köpeği Druzhok’un zil çalınca da et verilmiş gibi salya salgılamaya başladığını gözlemler. Artık köpek zil sesi ile et arasında bağ kurmuştur ve ete gösterdiği salya tepkisini zile de göstermiştir. Klasik koşullanma yoluyla öğrenme örneklerine, özellikle hayvan eğitiminde sık rastlanır. Klasik koşullanmanın önemli noktası, başlangıçta organizma (burada köpek) için bir anlam ifade etmeyen şey, daha sonra organizma için anlam ifade eden bir şeye dönüşüyor.

Bir başka klasik koşullanma örneği; tavuklara birkaç defadan fazla yem verdiğinizde tavuklar artık sizin gelişinizle yem arasında bağ kurar ve sizi görür görmez size doğru koşar. Diğer taraftan örnek olumsuz da olabilir. Karanlıktan korkuyorsanız ve elektrikler kesilmeden önce her defasında rüzgar şiddetle esiyorsa artık rüzgar ile elektrik arasında bağ kurduğunuz için rüzgara da karanlığa verdiğiniz tepkiyi verebilirsiniz.

Diyelim ki; elinizde yiyecek gördüğünde ayaklarınıza dolanan bir kediniz var. Kedinize ne zaman yiyecek verecek olsanız balkona çıkarmaya başladınız. Bir zaman sonra kedi artık balkona çıktığında da ayaklarınıza dolanmaya başlar. Önceden kedi için bir anlam ifade etmeyen balkon, anlam ifade etmeye başlıyor. Kedi yiyecek ile balkon arasında bağ kuruyor ve artık yiyeceğe gösterdiği tepkiyi balkona da vermeye başlıyor.

Klasik koşullanma çocuk eğitiminde de kullanılabilir. Örneğin çocuk kendisi için faydalı havucu reddediyorsa, sevdiği meyvelerle yaptığınız meyve salatasının içine havuç dilimleyerek havuca karşı olumlu bir tutum geliştirmesini sağlayabilirsiniz. Bu örneği reklamcılık ve siyaset gibi alanlara da uyarlayabiliriz. 

Klasik Koşullanma Neden Önemlidir?

Hatırlanması gereken en önemli şey, klasik koşullanmanın gönüllü davranışı değil, otomatik ve refleks tepkileri kapsadığıdır. Bu ne anlama geliyor?  Klasik koşullanma kipinden meydana getirilebilecek tepkiler, eğitilmekte olan organizma tarafından doğal olarak verilen tepkilere dayanırlar. Aynı zamanda sağlamayı umduğunuz tepkinin, bilinçli farkındalık seviyesinin altında meydana gelmesi gerektiği anlamına geliyor. Örneğin; tükürük salgısı, mide bulantısı, kalp atışının hızlanması veya yavaşlaması, gözbebeğinin genişlemesi veya daralması veya hatta daha dönüşlü bir motor tepki (örneğin acı veren bir uyarıcıdan geri çekilme gibi). Diğer bir deyişle, bu tepki türleri istemeden yapılır.

Edimsel Koşullanma

Edimsel koşullanma, ödülü almayı ya da cezadan kurtulmayı sağlayan davranışı öğrenmedir. İlk edimsel koşullanma deneylerini yapan Skinner’dir. Skinner deneyini şöyle gerçekleştirir; aç bırakılan bir fareyi bir kutunun içine koyar. Fare kutunun içinde gezinirken rastgele kutudaki pedala basar ve içeri yiyecek düşer. Fare yiyeceği yer ve dolaşmaya devam eder. Dolaşırken yine rastgele pedala basar ve içeri yine yiyecek düşer. Bu olay fare her pedala bastığında tekrarlanınca fare bağlantıyı çözer ve acıktıkça pedala basar. Yani ortada duygu sonucu değil, düşünce sonucu davranışa yönelme vardır.

Edimsel koşullanmaya bir başka örnek; av köpeklerinin vurulan kuşu getirmesidir. Eğitim sırasında av köpeği atılan veya saklanan nesneyi sahibine getirdikçe şekerli bisküvi ile ödüllendirilir. Tesadüfi olarak bir iki kez nesneyi getirdiğinde ödüllendirilir. Sonra nesneyi getirince şekerli bisküvi verildiğini, diğer senaryolarda, ödül verilmediğini anlar. 

Klasik Koşullanma Ve Edimsel Koşullanma Farkı

Edimsel koşullanmanın klasik koşullanmadan en önemli farkı, organizmanın öğrenirken aktif olmasıdır. Zihinsel çaba sonucu öğrenme gerçekleşmiştir. Pavlov’un klasik koşullanmasında hiçbir şey yapmadan (köpek hiç çaba sarf etmeden eti alıyordu) ödüle kavuşuluyordu. Edimsel koşullanmada ise organizma ödül almak ya da cezadan kaçmak için bir şey yapmak zorundadır. Duygu öğrenmesi değil, zeka öğrenmesi vardır demek yanlış olmaz sanırım.

Klasik koşullanma ve edimsel koşullanma öğrenme psikolojisinin en eski konularındandır. Pavlov’un köpeği deneyi olarak bilinen meşhur deney, psikolojinin temel konularından olan bu öğrenme biçimleri ile ilgilidir.